Harvesting Indices of Vegetables

 Harvesting Indices of Vegetables: (Maturity indices) 

1) Spinach: Fully grown but tender & shining, 4 weeks after sowing. 

2) Fenugreek: Forty days after sowing, when still tender, older leaves become bitter in teste. 

3) Coriander: Fully grown & tender just before flowering, 15-20 cm height ( Coriandrum sativum )

 4) Brinjal: Fruit when becomes 2/3 of full size & just after it attains the characteristic colour of the variety. Fruits are glossy & bright. 

5) Tomato: Peel colour (breaker stage) & pulp colour change is important, Harvesting at different stages. i) Green mature stage: fully grown but green fruit for distant market. i) Red stage: Fruit colour changes from green to the development of red tinge for nearby market. i) Fully matured stage: Fully developed red & soft fruits for processing 

6) Chilli: Fully developed but green fruit for vegetables. Dried fruit & spices To break at once, ease of snapping, as brittle.

 7) Okra : Fully developed tender & soft, 45-50 days after planting. Picking be done at alternate day. Mature fruits are fibrous. 

8) Bitter gourd: Well developed but tender. Older fruit become fibrous & arange in colour, picking in alternate day. 

9) Ridge gourd: 1/3 "fully developed &tender, Harvesting 60 days after planting. 

10) Pumpkin: Fruit be harvested when fully developed but tender for vegetable. Colour changes from dark green to yellow or orange. Older fruit becomes fibrous. 

11) Watermelon: In the case of ripe fruit tendril near pedicle gets dried / withered. Dead sound/ hollow sound on thumping/tapping. Immature fruit gives metallic ringing sound. Highest T.S.S., sugars. Fruit portion near soil becomes white. Fruit pedicel gets round & soft. Days from anthessis decides harvesting. 

12) Muskmelon: Ease of separation from plant is important, Netting develops. Mature fruits gét separated from pedicel on slight pressure this is slip stage. This raiddle portion of the rind network becomes yellow. Typical fragrance also emanates from fruit. Highest sugar &T.S.S. The rind of ripe fruit yields little uni the pressure of the thumb. Days from anthesis are also important.

crop season

 Kharif (June-July) 

Okra, Legume Crops, Chillies, Capsicum, Brinjal, Cucurbitaceous crops, Asiatic varieties of cauliflower, cowpea

Rabi (Oct.-Nov.)

Tomato, Radish, Carrot, turnip, Onian, Spinach, Fenugreek, Cabbage, Cauliflower, Knolkhal, Potato, Sweet potato, Beet & peas

Summer (Jan.- Feb.) 

Okra, Clusterbean, Cucurbitaceous crops, brinjal, Chilli & Cowpea.

 Irrigation 

Deficiency of soil moisture during crop growth lowers down the yield , for realizing better crop growth and higher yields , the deficiency of soil moisture can be met by applying water to the soil to supply moisture essential for crop growth is called as ' Irrigation ' .

Disadvantage of irrigation: 

Climate becomes damp and cold causing bacterial discases Over irigation with poor drainage in an area where water high leads to water logging condition, which reduces crop yield drastically 1 Excessive scepage from unlined canal leads to water logging of lands adjacent to canals 4 Salt concentration in soil is increased due to continuous irigation and soils become unfit for cultivation.

TEXTURE : 

Soil separate Diameter limits in (mm) 

Coarse sand 2.00 to 0.20 

Fine sand 0.20 to 0.02 

Silt 0.02 to 0.002 

Clay less than 0.002

Micro irrigation system 

Types of micro irrigation system 

1) surface drip

2) subsurface drip 

3)Bubbler

4) Micro jet 

5)Micro/mini sprinkler 

6) Misting or fogging system 

7) Pulse irrigation 

8)Pop-up sprinkler 

9) Set move irrigation 

सूक्ष्म अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची लक्षणे

सूक्ष्म अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची लक्षणे

 लोह ( Fe ) : लोहाच्या कमतरतेची लक्षणे मॅग्नेशियमच्या कमतरतेसारखी दिसतात . नवीन पालवीतील हिरवेपणा नाहीसा होतो . शिरा हिरव्या राहतात . हरितलवकाची वाढ खुंटते . कोवळ्या पानांची वाढ थांबते . पाने पांढरी पडून वरच्या बाजूस वळतात . पाने पातळ होऊन वाळतात वनस्पतीमध्ये अल्फा अमिनो लिव्होलिनिक आम्लाचे प्रमाण घटते . प्रथिनांचे प्रमाण कमी होऊन विद्राव्य जैव नत्राचे प्रमाण वाढते . मुळ्यांची लांबी खुंटते , मुळ्यांवरील लहानलहान तंतू केस वाढतात . जस्त ( Zn ) : वनस्पतीची पाने पिवळी पडून कमजोर होतात . पानांच्या शिरांच्या मधल्या भागातील ऊती मरतात . शेंड्याकडील पाने खुजी होतात . 

NPK fartiliger नत्र ( N ) स्फुरद ( P )पालाश ( K )

 नत्र ( N ) : नत्राच्या अभावी फळझाडांची वाढ खुरटी होते . बाजूच्या फांद्या , पाने आणि खोड बारीक होतात . झाडांच्या मुळांची वाढ मंदावून विस्तार कमी होतो . पानांचा पिवळसर किंवा फिकट हिरवा होतो . पानांतील हरितद्रव्य कमी होते . जुनी पाने अकाली गळून पडतात . पानांची टोके व कडा जळाल्यासारख्या दिसतात . पानांतील हरितद्रव्य कमी होऊन उत्पादन घटते . फळांची संख्या व आकार कमी होतो . फळे कठीण बनतात . कोबीवर्गीय भाजीपाल्यामध्ये पाने कमी लागतात आणि गड्डा तयार होण्याची क्रिया मंदावते . कंदवर्गीय भाजीपाल्यामध्ये जुन्या पानांवर पिवळे , नारंगी व तांबडे डाग पडतात . आंब्याच्या फळांचा आकार बिघडतो ( मालफॉर्मेशन ) . 

स्फुरद ( P ) : स्फुरदाच्या कमतरतेची लक्षणे थोड्याफार प्रमाणात नत्राच्या कमतरतेसारखी दिसतात . मुळांची वाढ खुंटते . पाने कमी लागतात . पानांचा आकार बारीक

हिरवी झाक व जांभळे ठिपके दिसतात . त्यांची प्रकाश संश्लेषणाची क्रिया मंदावते . कमतरता असल्यास पाने पिवळी पडतात . पाने अकाली गळतात . फळझाडामध्ये मोहो . कमी येऊन फळे कमी लागतात . फळांचा पक्वताकाळ लांबतो . संत्र्याच्या फळांची साल जाड होऊन ती आतून पोकळ होते . शुगरबीटच्या पानांमध्ये फॉस्फेटचे युग्मीकरण फॉस्फोरिलेशन ) कमी होते . बटाट्याच्या आतील भागात लालसर गंज दिसतो . आंब्याच्या खालच्या अंगाला लालसर जांभळे चट्टे दिसतात आणि कडा लालसर जांभळ्या होतात .

 पालाश ( K ) : पानाच्या कडा व टोके प्रथम पिवळसर पडून तो भाग करपतो वाळल्यासारखा दिसतो . जुनी पाने सुकून करडी होण्यास प्रारंभ होतो . देठ ठिसूळ बनतात झाडांची वाढ हळूहळू होते व खुरटी असते . खोड कमकुवत होते . पाने गळू लागतात बिया व फळे आकसतात आणि फळांची गुणवत्ता बिघडते . पालाशच्या कमतरतेमुळे बटाट्यात पोकळपणा येतो . टोमॅटोत फळे अकाली गळतात व फळांना निकृष्ट रंग येतो भाजीपाला व फळांची टिकण्याची क्षमता कमी होते . फळांची आम्लता कमी होते गळिताच्या पिकात तेल कमी होते . आंब्यात सुरुवातीच्या वाढीच्या काळात नत्राच्या अभावाची लक्षणे दिसतात . पानांच्या कडा जांभळ्या होऊन नंतर करपल्यासारख्या होतो . देठ वेडेवाकडे होतात . खोडांचा आकार बारीक होतो .

गंधक ( S ) : गंधकाच्या कमतरतेमुळे दिसणारी लक्षणे थोड्याफार प्रमाणात नत्राच्या कमतरतेसारखी दिसतात पाने पिवळट हिरवी दिसतात . पाने व देठ यांचा आकार बारीक होतो . झाडे खुरटी , खोड व फांद्या पातळ व चातीसारख्या बारीक गोलाईच्या दिसतात . मुळांचा आकार बारीक होऊन त्यांची वाढ खुंटते . पानामध्ये नत्र हे अमाईड व नायट्रेट यांच्या रूपाने साठते . पानात नत्र व गंधक यांचे गुणोत्तर वाढते . अगंधक अमिनो आम्लाचे प्रमाण वाढते . प्रकाश - संश्लेषण कमी झाल्याने साखरेचे प्रमाण घटते . कोबीवर्गीय पिकात

कॅल्शियम ( Ca ) : कॅल्शियमच्या कमतरतेमुळे मुळांच्या अग्रस्थ भागांची वाढ चांगली होत नाही . शेंड्याची वाढ होत नाही . कळ्या , फुले व फुलोरा गळतो . पीक अवेळी फुलावर येते . कोवळ्या पानांच्या कडा , देठाकडचा भाग कमकुवत होत जातो . टोमॅटो व कलिंगडामध्ये ब्लॉसम एंडरॉट , गाजरामध्ये कॅव्हिटी स्पॉट , सफरचंदामध्ये बिटरपीट व शरीरक्रिया विकृती , वाटाण्यामध्ये शेंगाकूज , कोबीच्या पानातील हरितद्रव्य कमी होऊन पानांची आकडी वळते . फळामध्ये शेंडामर रोग होतो . बुरशी , जिवाणू व पानांवरील डाग यांचे प्रमाण वाढते . लिंबूवर्गीय व घेवड्याची पाने दुमडतात . 

मॅग्नेशियम ( Mg ) : देठ , पानांच्या कंडा व शिरांमधील भागांचा हिरवा रंग कमी होतो . पाने लहान आकाराची होऊन त्यांची गुंडाळी बनते . कोवळी पाने पातळ व ठिसूळ बनून सुकतात . फांद्या नाजूक होतात व वाकतात . हरितद्रव्यांची कमतरता भासते . प्रकाश संश्लेषणक्रिया मंदावते . कोबी , गाजर , शुगरबीट , टोमॅटो , बटाटा , सफरचंद , लिंबू आणि वाटाणा यांच्या पानांच्या शिरांमधील हरितद्रव्य वेगाने कमी होऊन तो भाग पिवळा पडतो ; मात्र कडा हिरव्या दिसतात . बटाट्यात पिष्टमय पदार्थ कमी तयार होतात . चुनखडीच्या जमिनीत वाढणाऱ्या लिंबूवर्गीय झाडांना मॅग्नेशियमची कमतरता जास्त जाणवते . द्राक्षामध्ये खोडकूज रोग होतो .

बाजरी ( Pennisetum americanum L. )

 हवामान : बाजरीचे पीक अवर्षणप्रवण भागात खरीप हंगामात घेतले जाते . ५० सें . मी . पाऊस असला तरी त्या भागात बाजरीचे पीक चांगले येते . तापमान २०-३० अंश से . असेल तर जास्त मानवते . उष्ण हवामान , प्रखर सुर्यप्रकाश व हवेत कमी आर्द्रता असल्यास अधिक फादा होतो

पूर्वमशागतः लोखंडी नांगराने जमिनीची १५ सें . मी . खोल नांगरट करावी . नंतर कुळवाच्या २-३ पाळ्या द्याव्यात शेतातील पूर्वीच्या पिकाची धसकटे , हरळी , कुंदा वगैरे वेचावीत तसेच शेणखत उपलब्ध असल्यास हेक्टरी १०-१५ गाड्या चांगले कुजलेले शेणखत पूर्वमशागतीच्यावेळी जमिनीत मिसळावे .

आंतरमशागत आंतरमशागत वेळेवर केली नाही तर उत्पादनात लक्षणीय घट येते . बाजरी पिकांस पेरणीपासून १५ दिवसांच्या अंतराने एक कोळपणी व एक खुरपणी करावी . अॅट्रेझीन ( ५० टक्के ) हे तणनाशक हेक्टरी १-१.५ किलो क्रियाशील घटक ५०० - ६०० लिटर पाण्यातून उगवणीपूर्वी फवारावे .

ज्वारी Sorghum bicolor

 तृणवर्गीय पिके 

ज्वारी

पूर्व मशागतः खरीप ज्वारीसाठी डिसेंबर महिन्यात खोल नांगरट करावी . चैत्र , वैशाख महिन्यात मोठ्या कुळवाची पाळी यावी . त्यानंतर सपाट कुळव्याच्या २-३ पाळया दयाव्यात , शेवटच्या पाळी पूर्वी उपलब्धतेप्रमाणे हेक्टरी ५ १० टन चांगले कुजलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट खत जमिनीत मिसळावे . खरीपाचे काढल्यानंतर लगेच रब्बी ज्वारीसाठी शेत तयार करण्यासाठी घ्यावे . कुळवाची पाळी देऊन शेतातील काडी कचरा वेचून घ्यावा . हेक्टरी पाच ते दहा टन शेणखत किंवा कंपोस्ट खत टाकावे . यानंतर लगेचच पेरणी करून जाड पाटा फिरवून जमिन घट्ट करावी . त्यामुळे जमिनीत ओल टिकून राहते .

पेरणी : खरीप हंगामामध्ये नैऋत्य मान्सूनचा चांगला पाऊस झाल्याबरोबर ( जूनचा ३ रा आठवडा ते जुलैच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत ) पेरणी करावी . त्यानंतर पेरणी केलेल्या पिकावर खोड माशीचा उपद्रव होवून उत्पादनात घट रब्बी ज्वारीची पेरणी १५ सप्टेबर ते १५ आक्टोबरच्या दरम्यान करावी . हेक्टरी बियाणे व बिजप्रक्रिया : खरीप व रब्बी हंगामासाठी ज्वारीचे अन्नधान्यासाठी लागवड करताना हेक्टरी १० किलो बियाणे वापरावे . परंतु ज्वारीचे पीक जेव्हा चारा पीक म्हणून घेण्यात येते त्यावेळी हेक्टरी ४० किलो बियाणे पेरावे . पेरणी पूर्वी बियाण्यास ७ ग्रॅम इमिडक्लोप्रीड किंवा ५ ग्रॅम थायोमेथॉक्झाम प्रति किलो बियाण्यास चोळावे व त्यानंतर प्रति १० किलो बियाण्यास २५० ग्रॅम अझेटोबॅक्टर जीवाणूसंवर्धन चोळावे . त्यानंतर बियाणे सावलीत सुकवून पेरणीसाठी वापरावे .

खत व्यवस्थापन: खरीप ज्वारीस ८०-१०० किलो नत्र , ४० किलो स्फुरद व ४० किलो पालाश प्रति हेक्टरी द्यावे . संपूर्ण स्फुरद व पालाश पेरणीच्या वेळेस द्यावे . नत्र खताचा निम्मा हप्ता पेरणीच्या वेळेस व उरलेला निम्मा हप्ता पेरणीनंतर दिवसांनी द्यावा . 

पीक जिवाणू संवर्धक

बियाण्याचे प्रकार

बियाण्याचे प्रकारः  ( १ ) मुलभूत बियाणे ( २ ) पायाभूत बियाणे ( ३ ) प्रमाणीत बियाणे आणि ( ४ ) सत्यप्र बियाणे असे टप्पे आहेत . यालाच बियाण्याचे प्रकार असेही म्हणतात .